เรื่องเด่น ธรรมบรรยายในโครงการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานสำหรับนิสิตระดับบัณฑิตศึกษาและประชาชนทั่วไป

ถาม : ในกรณีที่หนูพาเด็กไปสวดมนต์ไหว้พระ แต่ว่าความตั้งใจของเขาไม่ตั้งมั่น จะกลายเป็นปรามาสพระหรือไม่คะ ? เขาก็สวดมนต์ แต่ไม่เหมือนผู้ใหญ่ หนูควรจะให้เขาหยุดสวดมนต์หรือให้สวดมนต์ต่อไปคะ ?

ตอบ : รู้ไหมว่าทำไมเป็นอย่างนั้น ? ก็เพราะว่าเราไปเอาระยะเวลาที่ทำได้ของผู้ใหญ่เป็นตัวตั้ง แล้วจะให้เด็กทำได้ตามนั้น ในเมื่อเด็ก ๆ สมาธิสั้น ต้องให้เขาทำแต่น้อย ๆ ก่อน ถ้าหากว่าท่านทั้งหลายได้ศึกษาประวัติของหลวงพ่อฤๅษีลิงดำ วัดท่าซุง จะเห็นว่าท่านแม่ให้หลวงพ่อท่านภาวนา "พุทโธ พุทโธ พุทโธ" แค่ ๓ คำแล้วก็นอนไปเลย

เราไปจับเด็กสวดมนต์อยู่เป็นสิบ ๆ นาที หรือถ้าหากว่าเราสวดได้นาน เราให้เด็กสวดมนต์เป็นชั่วโมง เป็นไปไมได้อยู่แล้วที่เด็กเขาจะนิ่ง เพราะฉะนั้น...ต้องจัดให้เหมาะสมกับเวลาที่สมควรกับเด็กแต่ละคน พอเริ่มเห็นว่าเขาหมดความสนใจตรงนั้นแล้ว ก็ปล่อยให้เขาไปทำอย่างอื่น หรือว่าให้เขานอนได้เลย

 

ถาม : ช่วงเริ่มนั่งสมาธิดูลมหายใจจะมีการเกร็ง และแน่นหน้าอกสัก ๒ - ๓ ครั้ง แล้วจะหายไป จนนั่งได้ตามปกติ ไม่ได้เป็นทุกครั้ง แต่เป็นในบางครั้ง อยากทราบว่าเป็นเพราะอะไร ?

ตอบ : ลักษณะอย่างนี้ต้องบอกว่าเกิดจากลมหายใจของเราเอง ถ้าภาษานักปฏิบัติ เขาเรียกว่า ลมหยาบ ถ้าหากว่าพูดกันแบบของวิทยาศาสตร์ ก็คือก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์มีในร่างกายมาก

เขาให้หายใจยาว ๆ สัก ๒ - ๓ ครั้ง เพื่อระบายลมหยาบนั้นให้หมดก่อน แล้วค่อยปล่อยลมหายใจเป็นไปตามปกติ จากนั้นก็กำหนดคำภาวนาและใส่สติตามลมหายใจเข้าไป ไม่อย่างนั้นแล้วถ้าหากว่าวันไหนที่เราหายใจสั้น ยิ่งในปัจจุบันนี้ยิ่งใส่หน้ากากอนามัย ก็จะยิ่งทำให้ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์สะสมในตัวเรามาก ก็จะเกิดอาการเกร็งทุกครั้งที่เราเริ่มภาวนา

ฉะนั้น...ให้ระบายลมหายใจยาว ๆ สัก ๒ - ๓ ครั้ง แล้วปล่อยตามปกติ จากนั้นก็ค่อยใช้คำภาวนาควบกับสติตรงหน้า ก็จะแก้ไขปัญหานี้ได้

 

ถาม : การปฏิบัติอานาปานสติให้ได้รับประโยชน์ ควรจะกำหนดเวลาที่ปฏิบัติหรือไม่ ? บางครั้งกำหนดเวลาแล้ว ผมทำไปช่วงหนึ่งเหมือนจะฟุ้งซ่าน แต่ยังไม่ครบเวลา ควรที่จะทำต่อจนครบไหมครับ ?

ตอบ : ในเรื่องของการปฏิบัติธรรมนั้น เราต้องดูว่าเราปฏิบัติเพื่ออะไร ? ถ้าหากว่าเราปฏิบัติเพื่อความสงบระงับชั่วคราว เมื่อถึงเวลาใจเริ่มฟุ้งซ่าน เราก็เลิกได้

แต่ถ้าเราปฏิบัติหวังความหลุดพ้นเลย แม้กระทั่งตาย เราก็ต้องยอม อย่าว่าแต่ความฟุ้งซ่านชั่วคราว ก็แปลว่าเราต้องสู้ต่อไปจนกว่าที่จะชนะ มันจะฟุ้งซ่านหนักจนแทบอยากจะตะโกนด่าใครก็ต้องทนกัดฟันไว้ ภาวนาไปจนกว่ามันจะสงบ

ตรงจุดนี้ก็เลยกลายเป็นว่า ท่านปฏิบัติเพื่ออะไร ถ้าหากว่าเพื่อประโยชน์ทางโลก เพื่อความสงบชั่วครั้งชั่วคราว เมื่อถึงเวลาฟุ้งซ่านเราเลิกได้ แต่ถ้าต้องการประโยชน์ทางธรรมจริง ๆ ใช้คำของนักปฏิบัติสายวัดป่าที่ว่า ธรรมะอยู่ฟากตาย สู้กันแค่ตายไปข้างหนึ่ง ถ้าหากว่าไม่ได้ดี ให้ตายไปเลย ถ้าตัดใจแบบนี้ได้ ก็จะก้าวผ่านตรงจุดนั้นไปได้เช่นกัน

 

ถาม : ใช้ปากหายใจแทนจมูกได้ไหมครับ ?
ตอบ : ได้ทั้งนั้น ขอเพียงท่านสามารถกำหนดสติตามไปได้เท่านั้นเอง จะใช้ส่วนไหนของร่างกายหายใจไม่ใช่ปัญหา ปัญหาก็คือตามรู้ทันได้หรือไม่ ถ้าตามรู้เท่าทันได้ ก็สามารถที่จะใช้ได้ทั้งนั้น

 

ถาม : ระหว่างความมีสติกับความสุข อันไหนมาก่อนกัน เราต้องมีสติก่อนแล้วจึงมีความสุข หรือมีความสุขก่อนจึงจะมีสติครับ ?

ตอบ : ปัญหานี้ลักษณะ ๒ อย่างเหมือนกัน ว่าเป็นความสุขทางโลกหรือว่าเป็นความสุขทางธรรม ?

ถ้าหากว่าความสุขทางโลกนั้น บางทีขาดสติแล้วจะรู้สึกว่าเป็นสุข ความสุขก็เลยมาก่อน แต่ถ้าความสุขทางธรรมนั้น สติทรงตัว รู้เท่าทัน ไม่ปล่อยให้รัก โลภ โกรธ หลงเกิดขึ้น มีความอิ่มเอิบใจว่าเรารู้เท่าทันกิเลส สามารถที่จะบังคับไม่ให้กิเลสเกิดขึ้นได้แล้ว ถ้าหากว่าตรงนี้ สติต้องมาก่อนความสุขครับ

 

ถาม : ระหว่างความสุขกับความสำเร็จ เราต้องประสบความสำเร็จก่อนแล้วจึงจะมีความสุข หรือว่าเรามีความสุขก่อนแล้วจึงจะประสบความสำเร็จครับ ?

ตอบ : ลักษณะเดียวกัน บางท่านประสบความสำเร็จแล้วก็ยังเฉย ๆ เพราะว่าสติ สมาธิ ปัญญา มั่นคง เห็นความอนิจจังของโลกนี้ว่า มีมาได้ก็ไปได้เช่นกัน ก็จะเกิดอุเบกขาขึ้นมาแทน

แต่ถ้าหากสำหรับคนทั่ว ๆ ไป เมื่อประสบความสำเร็จแล้ว บางทีก็เป็นสุขอยู่นาน ๆ พาให้คนรอบข้าง พ่อแม่พี่น้องต่าง ๆ ดีใจและเป็นสุขไปด้วย จึงควรที่จะดูว่ากำลังใจของคนนั้นอยู่ในระดับไหน

ถ้าหากว่าเป็นระดับของปุถุชน คนธรรมดาทั่ว ๆ ไป ความสำเร็จปรากฏขึ้น ความสุขก็จะเกิด แต่ถ้าหากว่าเป็นนักปฏิบัติธรรม ต้องการความหลุดพ้น ความสุขเกิดขึ้น ถือว่าเราเริ่มก้าวเข้าสู่ความสำเร็จในเบื้องต้น ความสำเร็จที่แท้จริงยังรออยู่ข้างหน้าอีกไกลมาก ดังนั้น...ควรที่จะเร่งก้าวต่อไปโดยไม่ประมาท

 

ถาม : คนที่ออกไปกินไปเที่ยว เขาต้องไปหาความสุขภายนอกแบบคนขาดสติ ถ้าเราอยากที่จะมีความสุข แต่เป็นความสุขที่มีสติ เราจะต้องทำอย่างไรครับ ?

ตอบ : ตรงนี้ไม่ต้องถามเลย ที่บรรยายไปทั้งหมดนั่นแหละ ถ้าหากว่าเราอยู่กับอานาปานสติของเรา จนกระทั่งกำลังใจทรงตัวมั่นคง สามารถใช้สติประคับประคอง รักษาอารมณ์ใจไม่ให้รัก โลภโกรธ หลง เกิดขึ้นได้ ก็จะมีความสุขที่ยาวนานไปเรื่อย ๆ ตามความชำนาญของเรา ถ้าหากว่าได้เป็นเดือน เป็นปี เมื่อไร ไม่สามารถที่จะอธิบายได้เลยว่าเรามีความสุขขนาดไหน