เรื่องเด่น ตำนานบทสวดมนต์ ตอน "พุทธมังคลคาถา"ของท่านสมเด็จพระพุฒาจารย์โต เพื่อด้านลาภผลและมงคลทั้งปวง

ตำนานบทสวดมนต์ ตอน "พุทธมังคลคาถา"ของท่านสมเด็จพระพุฒาจารย์โต เพื่อด้านลาภผลและมงคลทั้งปวง

ความเป็นมา

บทคำนมัสการพระอรหันต์ 8 ทิศ หรือเรียกอีกอย่างว่า "พุทธมังคลคาถา"

เป็นพระคาถาอีกบทของของท่านสมเด็จพระพุฒาจารย์ ที่ถือว่ามีอิทธิฤทธิ์ด้านลาภผลและมงคลทั้งปวง เพราะคำว่าพุทธมังคลคาถานี้ คือการนมัสการบูชาพระอรหันต์แปดทิศ ซึ่งล้วนแต่เป็นพระมหาเถระที่ยิ่งใหญ่ทั้งสิ้น

พุทธมงคลนมัสการพระอรหันต์ ๘ ทิศนี้ เป็นบทสวดเพื่อนหวนระลึกถึงและบูชาพระอรหันต์ ๘ ทิศ โดยเน้นการสวดเป็นทำนองสรภัญญะ โดยได้อาราธนาพระอรหันต์ผู้ทรงคุณทรงฤทธิ์ทั้ง ๘ ทิศ มาเป็นกำแพงแก้ว ปกป้องคุ้มครองให้แคล้วคลาดจากภยันตราย บังเกิดแต่ความสุขสวัสดีตลอดกาล
เพื่อการสักการบูชาคุณของพระรัตนตรัยและส่วนที่เป็นสังฆานุภาพ มีพระอรหันต์ ๘ ทิศเป็นสื่อธรรม สมเด็จพระพุฒาจารย์โต พรหมรังษี ได้รจนาพระบาลีนมัสการพระอรหันต์ ๘ ทิศนี้ขึ้น นำสู่การสาธยายทำวัตรเช้าเย็นและเจริญพระพุทธมนต์ในพระอุโบสถ มาบัดนี้ บทสวดนมัสการ ๘ พระอรหันต์ได้แผ่ไพศาลสู่การสาธยายโดยทั่ว

เมื่อผู้ศรัทธาจาริกแสวงบุญตามสังเวชนียสถานถึงพระเชตะวันมหาวิหารที่พระพุทธเจ้าทรงจำพรรษานานที่สุด บริเวณที่มีเจดีย์ต่างขนาดกันแต่มีกลุ่มเป็นหนึ่งเดียว เรียกขานในหมู่ผู้ศรัทธาว่า หมู่พระเจดีย์พระอรหันต์ ๘ ทิศ มีองค์ใหญ่อยู่กลาง กล่าวว่าเป็นพุทธอาสน์ที่พระบรมศาสดาประทับแวดล้อมด้วย ๘ พระอรหันต์ นำบทสาธยายนมัสการพระอรหันต์ ๘ ทิศ ในทำนองสรภัญญะ เป็นกุศลใหญ่หลวงที่ได้ปฏิบัติบูชาต่อ ๙ องค์พระอรหันต์ธรรมประทรรศน์

พระอรหันต์แปดทิศ ซึ่งล้วนแต่เป็นพระมหาเถระผู้มีคุณูปการเป็นอันมาก ในการเผยแผ่ประกาศหลักคำสอนขององค์สมเด็จพระผู้มีพระภาค องค์สมเด็จพระบรมศาสดาได้มอบหมายหน้าที่อันยิ่งใหญ่ให้แก่พระมหาเถระทั้งหลายตามคุณวิเศษของแต่ละองค์ ซึ่งเรียกว่า เอตทัคคะ หรือ ความเป็นผู้เลิศในด้านต่าง ๆ ๘๐ องค์ หรือ อสีติมหาเถระ ในบรรดาพระมหาเถระ ๘๐ องค์ พระผู้มีพระภาคได้ทรงพิจารณาคัดเลือกพระมหาเถระที่มีคุณวิเศษ ๙ องค์ ประชุมพระมหาเถระ โดยมีพระอัญญาโกณฑัญญะเถระอยู่ทางทิศตะวันออก พระมหากัสสปะเถระอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ พระสารีบุตรเถระอยู่ทางทิศใต้ พระอุบาลีเถระอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ พระอานนท์อยู่ทางทิศตะวันตก พระควัมปติเถระอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ พระโมคคัลลานะเถระอยู่ทางทิศเหนือ พระราหุลเถระอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ โดยมีพระผู้พระภาคประทับนั่งตรงกลาง ปรึกษาวางแผน มอบหมาย ทบทวนงานประกาศพระศาสนา การที่เราได้สวดบทพุทธมังคลคาถานี้ ถือว่าได้นมัสการบูชาพระอรหันต์ทั้ง ๘ ทิศ ซึ่งล้วนแต่เป็นพระมหาเถระที่ยิ่งใหญ่ทั้งสิ้น จึงนับว่าเป็นมงคลแก่ตัว

ทิศบูรพา

พระมหากัสสปะ เป็นพระสาวกที่พระพุทธเจ้ายกย่องว่าเป็นเลิศกว่าพระภิกษุทั้งหลายด้านธุดงควัตร เป็นพระสงฆ์ที่มีร่างกายเสมอเหมือนองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า คือมีร่างกายใหญ่โต พระองค์จึงได้ประทานผ้าสังฆาฏิให้กับพระมหากัสสปะ ในคราวพระผู้มีพระภาคเสด็จดับขันธปรินิพพาน ได้เป็นประธานในการถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระ และเป็นประธานในการสังคยนาพระธรรมวินัยครั้งที่ ๑ ที่ถ้ำสัตตบรรณคูหา เขาเวภารบรรพต กรุงราชคฤห์ มีพระอรหันตขีณาสพร่วม ๕๐๐ องค์

ทิศทักษิณ

พระสารีบุตรธรรมเสนาบดี อัครสาวกเบื้องขวา ผู้เป็นเอตทัคคะด้านผู้เลิศทางปัญญา เป็นผู้กตัญญูกตเวทีต่อครูอาจารย์ ต่อมารดา ต่อผู้มีพระคุณ

ทิศหรดี

พระอุบาลี ผู้เป็นเอตทัคคะในด้านการทรงพระวินัย ผู้อยู่ในกฎระเบียบ ได้ทำหน้าที่ผู้วิสัชชนาพระวินัยในคราวทำปฐมสังคยนาพระธรรมวินัย โดยมีพระมหากัสสปะเถระเป็นผู้ปุจฉา พระอานนท์เถระเป็นผู้วิสัชชนาพระธรรม

ทิศปัจจิม

พระอานนท์ พุทธอนุชา พุทธอุปัฐาก ตั้งแต่ก่อนตื่นจากพระบรรทมจนถึงหลังพระบรรทม แม้ว่าพระพุทธองค์ไปแสดงธรรมเทศนาที่ใด ถ้าพระอานนท์ไม่ได้ไป จะต้องกลับมาแสดงธรรมให้พระอานนท์ฟังอีกครั้ง จึงเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งหลายด้านพหูสูต มีสติ มีคติ มีธิติ (ความทรงไว้, ความมั่นคง, ปัญญา) และพุทธอุปัฐากผู้ยอดเยี่ยมตลอดพระชนมชีพของพระพุทธองค์

ทิศพายัพ

พระควัมปติ ผู้เป็นสหายของพระยสะ เป็นเอตทัคคะด้านมีพลังและอานุภาพในการห้ามน้ำแม่น้ำสรภูไม่ให้ไหลบ่าท่วมทับหมู่ภิกษุทั้งหลาย และพระสิวลี เป็นเอตทัคคะเลิศกว่าภิกษุทั้งหลายในเรื่องโชคลาภ เทพเจ้าแห่งขุมทรัพย์ทั้งหลายทั้งปวง มีอำนาจบารมีเป็นที่เกรงกลัว

ทิศอุดร

พระมหาโมคคัลลานะ ผู้เป็นพระอัครสาวกเบื้องซ้าย ได้รับยกย่องเป็นเอตทัคคะในเรื่องอิทธฤทธิ์ปาฏิหาริย์ปราบเดียรถีย์พาลชน และผู้มีมิจฉาทิฏฐิทั้งหลาย

ทิศอีสาน

พระราหุล เป็นเอตทัคคะในเรื่องของการศึกษา ใคร่ต่อการศึกษาเรียนรู้ ได้รับอริยทรัพย์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้เป็นพระบิดาด้วยการให้การบรรพชาเป็นสามเณรรูปแรกในพระพุทธศาสนา มีพระสารีบุตรเป็นพระอุปัชฌาย์

ตรงกลาง

องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งเป็นประธานของพระอรหันต์ทั้ง ๘ ทิศ ขอบูชาเพื่อเป็นการเสริมเดช เดชานุภาพนอกจากได้มงคลในส่วนของการกราบไหว้แล้ว หากเรานำเอาคุณความดีของพระมหาเถระเหล่านั้นมาศึกษาก็ยิ่งเป็นมงคล เพราะทุกท่านล้วนมีปฏิปทาอันดีงาม มีคุณวิเศษที่ควรแก่การศึกษาอย่างมากมาย

แนวทางปฏิบัติ

ในการสวดมนต์บทนี้ เป็นการนมัสการพระอรหันต์ ๘ ทิศ ซึ่งมีคุณวิเศษเป็นเอก ได้รับการยกย่องจากพระพุทธเจ้า ซึ่งเรียกว่า มีเอตทัคคะกำลังฤทธิ์ต่างกัน มีกำลังบารมีในความดีตามทิศทางของแต่ละท่าน การกล่าวคำสาธยายอันเป็นการประกาศเชิดชูสดุดีองค์พระอรหันต์ทั้ง ๙ ย่อมนำมาซึ่งประโยชน์คุ้มค่ามหาศาล คือเป็นผู้มีสุขภาพดี ร่างกายแข็งแรง ไร้โรค งามสง่า อายุยืนยาว มีเงินมีงาน มีทรัพย์จากอาชีพสุจริต พึ่งตนเองได้ทางเศรษฐกิจ มีสถานภาพดี ทรงยศทรงเกียรติ เป็นที่ยอมรับในสังคม มีครอบครัวที่ผาสุก ทำวงศ์ตระกูลให้เป็นที่นับถือซึ่งจักปรากฏตามอานุภาพที่มีอยู่ในองค์พระอรหันต์ทั้ง ๙ นั้น

ท่านผู้ปรารถนาจะรับพรชัยจากองค์คุณของพระอรหันต์ทั้ง ๘ ทิศ ควรที่จะได้สาธยายในเรือนอันเป็นที่อาศัยของตน ขณะจักย้ายที่เดินทางในทิศใด ๆ ขอให้เจริญมนต์บทนี้ด้วย ตั้งจิตให้ดีก่อนจะเดินทาง ความเป็นสิริมงคลจักมีแก่ท่าน แม้ว่าการเดินทางไปสู่ถิ่นที่อันไกล เขตประเทศใด ๆ มนต์บทนี้ควรที่จะได้สาธยายแล้วน้อมระลึกถึงคุณวิเศษของพระอรหันต์เข้าแต่ละองค์ ความสัมฤทธิ์ผลสมปรารถนาจักมีแก่ท่าน

พุทธมังคลคาถาของสมเด็จพระพุฒาจารย์ โต พรหฺมรํสี สวดทุกวัน

สัมพุทโธ ทิปะทัง เสฏโฐ นิสินโน เจวะ มัชฌิเม โกณฑัญโญ
ปุพพะภาเค จะ อาคเณยเย จะ กัสสะโป สารีปุตโต จะ ทักขิเณ หะระติเย อุปาลิ จะ ปัจฉิเมปิ จะ อานันโท พายัพเพ จะ ควัมปะติ
โมคคัลลาโน จะ อุตตะเร อีสาเนปิ จะ ราหุโล
อิเม โข มังคะลา พุทธา สัพเพ อิธะ ปะติฏฐิตา
วันทิตา เต จะ อัมเหหิ สักกาเรหิ จะ ปูชิตา เอเตสัง อานุภาเวนะ
สัพพะโสตถี ภะวันตุโน
อิจเจวะมัจจันตะนะมัสสะเนยยัง
นะมัสสะมาโน ระตะนัตตะยังยัง
ปุญญาภิสันทัง วิปุลัง อะลัตถัง
ตัสสานุภาเวนะ หะตันตะราโย

คำแปล

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้ซึ่งทรงประเสริฐกว่าบรรดาเหล่าสัตว์สองเท้า พระองค์ประทับอยู่ตรงกลาง พระอัญญาโกณฑัญญะเถระอยู่ทางทิศตะวันออก พระมหากัสสปะเถระอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ พระสารีบุตรเถระอยู่ทางทิศใต้ พระอุบาลีเถระอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ พระอานนท์เถระอยู่ทางทิศตะวันตก พระควัมปติเถระอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ พระโมคคัลลานะเถระอยู่ทางทิศเหนือ พระราหุลเถระอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

พระพุทธเจ้าพร้อมด้วยพระสาวกผู้เป็นมงคลเหล่านี้แล ได้ประดิษฐานอยู่ ณ สถานที่นี้หมดแล้ว และพวกเราก็ได้กราบไหว้ และก็ได้ทำการสักการบูชาพระพุทธเจ้ากับทั้งเหล่าพระสาวกนั้นแล้วด้วย ด้วยอานุภาพแห่งพระพุทธเจ้าและพระสาวกเหล่านั้น ขอพวกเราจงมีแต่ความสุขสวัสดีเถิด

ข้าพเจ้านมัสการอยู่ซึ่งพระรัตนตรัยใด ที่บุคคลกราบไหว้โดยส่วนยิ่งอย่างนี้ ได้กองบุญอันไพบูลย์ด้วยประการฉะนี้แล้ว ด้วยอานุภาพแห่งพระรัตนตรัยนั้น ขอข้าพเจ้าจงเป็นผู้แคล้วคลาดปลอดภัยจากภยันตรายทั้งมวลด้วยเถิด