1. ชื่อ ขี้เหล็ก
2. ชื่ออื่น ขี้เหล็กบ้าน ขี้เหล็กแก่น ขี้เหล็กหลวง ขี้เหล็กใหญ่
ผักจี้ลี้ แมะ ขี้เหละพะโดะ ยะหา ขี้เหล็กเผือก
3. ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia siamea Britt.
4. วงศ์ CAESALPINIACEAE
5. ชื่อสามัญ Thai Copper Pld, Yellow Cassia, Cassod Tree, Kassof tree, Minjri, Muang,Angkanh,Bombayblackwood
6. แหล่งที่พบ พบทั่วไปของทุกภาค
7. ประเภทไม้ ไม้ยืนต้น
8. ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ต้น ไม้ยืนต้น สูง 5-10 เมตร เปลือกแตกสีดำแก่นไม้ออกสีดำแตกกิ่งแขนง
ใบ ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับใบย่อยรูปขอบขนาน กว้างประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบอ่อนมีขนสีน้ำตาลแกมเขียว ยอดอ่อนมีรสขม
ดอก เป็นช่อออกที่ปลายกิ่ง กลีบดอกสีเหลือ มีเกสรยาวออกมาภายนอก
ผล เป็นฝักแบนยาวและหนา ฝักแห้งจะแตกออกเป็น 2 ซีก มีเมล็ดเรียงอยู่ตรงกลางฝักแถวเดียว จำนวน 10-30 เมล็ด เมล็ดแข็งสีน้ำตาลเข้ม แข็ง
9. ส่วนที่ใช้บริโภค ยอดอ่อน ใบอ่อน ดอกอ่อน
10. การขยายพันธุ์ เมล็ด
11. สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม เจริญเติบโตได้ทุกสภาพแวดล้อม ทนแล้งได้ดี
12. ฤดูกาลที่ใช้ประโยชน์ ตลอดทั้งปี มีมากช่วงปลายฤดูฝน
13. คุณค่าทางอาหาร (ในส่วนดอกและใบที่รับประทานได้ 100 กรัม มีองค์ประกอบทางโภชนาการดังนี้
ส่วนที่รับประทาน | Cal Unit | Moist ure% | Protein Gm. | Fat Gm. | CHO Gm. | Fibre Gm. | Ash Gm. | Ca mg. | P mg. | Fe mg. | A.I.U | B1 mg. | B2 mg. | Niacin mg. | C mg. |
ดอก | 80 | 74.7 | 4.9 | 0.4 | 14.3 | 4.3 | 1.3 | 13 | 4 | 1.6 | 8221 | 0.11 | 3.26 | 1.80 | 84 |
ใบ | 157 | 57.8 | 7.7 | 1.9 | 27.3 | 3.7 | 1.6 | 156 | 190 | 5.8 | 7625 | 0.04 | 0.69 | 1.30 | 11 |
14. การปรุงอาหาร ยอดอ่อน ดอกอ่อน มีรสขม ก่อนนำมาปรุงอาหาร นำมาต้ม
น้ำทิ้งก่อน 2-3 ครั้ง เพื่อลดรสขมลงบ้าง นำไปปรุงเป็นแกง ชาวอีสานมีวิธีต้มใบขี้เหล็ก
ให้จืดเร็ว โดยใส่ลูกมะแว้งต้นหรือมะเขือพวงลงไป
15. ลักษณะพิเศษ ยอดอ่อน ดอกด่อน รสขม สรรพคุณระบายอ่อนๆ
16. ข้อควรระวัง คนป่วยห้ามรับประทาน
17.เอกสารอ้างอิง
กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข.2535. คุณค่าทางโภชนาการของอาหารไทย. 97 หน้า.
กองโภชนาการ กรมอนามัย. 2530. ตารางแสดงคุณค่าอาหารไทยในส่วนที่กินได้ 100 กรัม. 48 หน้า.
คณะอนุกรรมการประสานงานวิจัยและพัฒนาทรัพยากรป่าไม้และไม้โตเร็วอเนกประสงค์. 2540.ไม้เอนกประสงค์กินได้. 486 หน้า.
เต็ม สมิตินันทน์. 2523. ชื่อพันธุ์ไม้แห่งประเทศไทย (ชื่อพฤกษศาสตร์-ชื่อพื้นเมือง). กรมป่าไม้ 379 หน้า.
มูลนิธิโตโยต้าประเทศไทยและสถาบันวิจัยโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล. 2541. มหัศจรรย์ผัก 108.พิมพ์ครั้งที่ 4. 411 หน้า
วัชรี ประชาศรัยสรเดช. 2542. ผักพื้นเมือง เหนือ อีสาน ใต้. 81 หน้า.
สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. 2542. ผักพื้นบ้านภาคอีสาน 302 หน้า.
สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. 2542. ผักพื้นบ้านภาคใต้ 279 หน้า.
สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. 2542. ผักพื้นบ้านภาคกลาง 279 หน้า.
สำนักงานคณะกรรมการการสาธารณสุขมูลฐาน สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข สถาบันการแพทย์แผนไทย
กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. 2538. ผักพื้นบ้าน : ความหมายและภูมิปัญญาของสามัญชนไทย 261 หน้า.
ที่มา